Het Iraanse regime is een groot gevaar voor de vrede en veiligheid van de hele wereld
Geactualiseerd. Eerder gepubliceerd in De Volkskrant: 17 juni 2019.
Eind jaren 70 werden Iran en Zuid-Korea vaak met elkaar vergeleken. Beide dictaturen waren van groot geopolitiek belang voor het Westen. Beide landen stonden op de drempel van industrialisatie, met grote sociaaleconomische potentie om een brug te kunnen slaan tussen de Derde en de Eerste Wereld. Op de T-splitsing van de geschiedenis echter, koos Zuid-Korea voor de westerse liberale democratie en Iran voor de politieke islam. Nu, 45 jaar later, plukken beide landen de vruchten van de keuze van destijds.
Wie het Iraanse regime wil begrijpen, moet even afstand nemen van moderne westerse begrippen als verkiezingen, parlement, republiek, president, minister en rechter. In Iran bestaan ze allemaal, in tegenstelling tot sommige dictatoriaal bestuurde landen. Maar in Iran hebben deze begrippen een andere betekenis, juist omdat Iran geen huis-tuin-en-keuken-dictatuur is. Het is het soort totalitarisme dat Iran anders maakt. Wat dat betekent, maakt het lot van de mensenrechtenadvocaat Nasrin Sotoudeh duidelijk die voor haar cliënt opkwam: een jonge vrouw die op straat demonstratief haar hoofddoek had afgedaan. De advocaat zelf werd veroordeeld tot 33 jaar cel en 148 zweepslagen wegens ‘ordestoring, verspreiden van leugens en verstoring van de publieke opinie’. Sotoudeh stelde de ideologische legitimiteit van het regime ter discussie; een absolute rode lijn van dat regime.
Waar in Iran de echte macht ligt, leidt vaak tot misverstanden. Daardoor verkeren twee groepen ‘deskundologen’, correspondenten en commentatoren voortdurend in opperste verwarring. De nuttige idioten die zelf niet kunnen helpen dat ze de complexiteit van Iran niet kunnen begrijpen, en de kwaadwilligen met een persoonlijk belang in dat land, zoals hun eigen broodwinning.
De eerste groep kun je het moeilijk kwalijk nemen. Zelfs bij sommige ministers van dat regime ontstaat soms een vergelijkbaar misverstand. Zo zag de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken, Zarif in februari 2019 op de Iraanse televisie dat Assad (de oud-dictator van Syrië) op bezoek was in Teheran. Hij zat samen met het hoofd van de Quds brigade (de in het buitenland actieve tak van de terroristische revolutionaire garde) naast Khamenei. Zarif diende zijn ontslag in, maar trok het weer in nadat zijn plaats hem opnieuw was duidelijk gemaakt.
De tweede groep stelt zich bewust dienstig op, om een eigen persoonlijk belang te kunnen behartigen. Men zoekt al jaren tussen de ayatollahs naar ‘hervormingsgezind’ en ‘gematigd’ zonder ooit duidelijk te maken wat deze begrippen eigenlijk betekenen. De leegheid van deze begrippen in de Iraanse context worden pas duidelijk als men zich realiseert op welke ideologische structuur en principes dat regime is gestoeld, en in wiens handen de echte macht is. De doctrine voogdijschap van de geestelijke (Velayat-e Faqih) is het basisprincipe waarop het gehele systeem is opgebouwd. Het is de ruggengraat van de sjiitische versie van de politieke islam. Elke relativering van dit principe ondergraaft de ideologische legitimiteit van dat regime. De opperste leider is de plaatsvervanger van de Messias op aarde (de alom aanwezige maar nog onzichtbare 12e imam). Hij zal terugkeren om het godswoord met het zwaard te verspreiden en godsheerschappij definitief te vestigen op de gehele aardbol. Hoe uitzichtlozer de situatie, hoe groter de wanhoop, hoe allesomvattende de chaos en verwoesting, des te groter de kans dat hij terugkeert. Tot die tijd voert de opperste leider het gezag over de moslims.
Dit is kort samengevat de macht die Khamenei is toebedeeld. Hij draagt het gezag over een groep van twaalf geestelijken, waarvan de gemiddelde leeftijd 91 jaar is! In zijn dienst staat een kabinetschef die, in samenwerking met de drie zonen van de opperste leider, de rol van de minister-president van een geheim oorlogskabinet speelt. De daadwerkelijke macht is niet in handen van de zogenaamd gekozen (‘gematigde’) president, of een van zijn ministers (naast elke minister in een ministerie functioneert een vertegenwoordiger van de opperste leider). Het is dat verborgen kernkabinet dat in Iran op de achtergrond daadwerkelijk de touwtjes in handen heeft. De leden van dat kabinet zijn in de afgelopen 25 jaar door de opperste leider hoogst persoonlijk uitgekozen uit de meest devote en trouwe oud-bestuurders, oud-ministers, en oud-generaals van het regime.
De sleutelposities zijn in handen van zeven ‘adviseurs van de opperste leider van de revolutie’. Daarnaast beschikt de ‘opperste leider’ over verschillende ‘bijzondere bureaus’ waar de strategische studies, beleidsvorming, inspectie, en toezicht en controle op verschillende organen plaatsvinden. De daadwerkelijke beleidsvorming is in handen van deze zeven ‘bureaus’. Ze functioneren als oorlogsministeries met eigen (geheime) miljarden budgetten. Men heft zelfstandig eigen belastingen via het bureau islamitische belastingen. Er is een bureau inlichtingen, een bureau contraspionage en speciale operaties, bureau militaire aangelegenheden, bureau politieke- en ideologische aangelegenheden, bureau economische aangelegenheden, bureau buitenlandbeleid, bureau behoud en verspreiden van het gedachtengoed van de opperste leider (propaganda). De hoofden van deze bureaus blijven buiten de publiciteit en zijn de daadwerkelijke ministers. Wie zich heeft verdiept in de aansturing van het derde rijk, herkent de originele versie van deze bestuursvorm.
Elke crisis in de Perzische Golf gaat in werkelijkheid over de mate waarin de wereld zich kan permitteren een dergelijk regime te tolereren. Niet eens vanwege de ernstige schending van mensenrechten, of omdat men de Iraanse bevolking een betere overheid gunt. Een dergelijk regime, gewapend met langeafstandsraketten die Europa en Israël kunnen bereiken, is een groot gevaar voor de vrede en veiligheid van de hele wereld.
Vanuit het ideologische standpunt van dit regime zal elk vergelijk met het westen een tactische zet zijn: een manoeuvre tot de verschijning van de verborgen Messias. Lukt het niet, dan maar dood en verderf, verwoesting en chaos voor iedereen, want in dat geval bespoedigt zijn terugkeer alleen maar. Niemand kan het verloop van de crises met dat regime voorspellen zonder een glazen bol. Maar een ding is zeker; wie zonder een juiste analyse van het Iraanse regime de crisis ingaat, maakt net zulke kapitale misrekeningen als Obama deed met zijn nucleaire deal.
Keyvan Shahbazi is schrijver, cultureel psycholoog en bestuurslid van Comité Iran Vrij.
